Labolisyon

Apré labolisyon

Langajism indien La Rényon dann 19èm sièk

Langajism indien La Rényon dann 19èm sièk

Langajism cé lo sistèm travaïy i ranplasse lésklavaj dann bann koloni ésklavajist ouça po lorganizasyon la prodüksyon la bezoin in gran kantité zésklav. Cé in « travaïy kontrin » malgré lo bann travaïyër lé lib dovan la loi.

La Rényon, 18èm sièk apartir, la Compagnie des Indes i fé vnir travaïyër angajé i sorte Linde parsk i manke la mindëv ëropéin. Mésoman, cé akoz larivé do-sük dann 19èm sièk la-dévlope lo rekrütman travaïy kontrin-la par bann zangajé. Dessi in kantité larivé 200 000 moun parlà, plüs ke 70 % i sorte sou-kontinan indien. Donk, lo viré-tourné lo flo larivé bann Zindien i done la kadans langajism La Rényon.

Karte i sorte dann Tableau Géographique et Statistique des Professions françaises orientales. Baudoin frères. 19èm sièk. Léstanpe.
Kolèksyon Müzé Villèle

La-amène bann zangajé indien La Rényon en troi lépok difèran par rapor landroi lo rekrütman, épila si lé pa loin lépok lésklavaj. Lo promié vague migrasyon, plüto fèb, i arive kan i ansèrve ankor lésklavaj po la prodüksyon dann lil ; lo deuzièm i éspasse apré labolisyon lésklavaj, lo troizièm cé lané 1859, kan i intèrdi langajism afrikin.
An-toute, i di la fé rante 117 813  zangajé indien La Rényon, mésoman kantité-la lé en-dsou parsk i konte bann zanfan moins dix an èk bann pti baba konm in moitié sinonça konm in kart demoun. Tank nora pwin la list bann bato la-transporte bann Zindien La Rényon, i gaingnera pa konét lo vré kantité bann travaïyër angajé-la.

Lané 1815, lèrk Langletèr i rande la Franse son lil, bann plantër i inkiète akoz in lanonse konm dekoi i sava rande plüs dür lintèrdiksyon la trète bann Noir lané 1817. Zot i shèrshe bann solüsyon par rapor lo problinm la mindëv lé riskab arivé, malgré néna la trète an-missouk  ék bann tiktak po fé rèste banna dann lésklavaj . Akoz kültir la kane i dévlope, par linissiativ Charles Desbassayns, la bezoin in takon la mindëv fassil po kontrolé.
Parlfète, lané 1826 apartir, bann kolon néna in relé gabié dann Linde ; lo 12 mars 1826, Eugène Panon Desbassayns de Richemont, pti-zanfan Ombline Panon Desbassayns, i arive Pondishéri konm Commissaire de la Marine et Administrateur des Etablissements français dann Linde ; lo 18 juin 1826 apartir jiska lo 2 oute 1828, lü lé nomé Gouvèrnër Pondishéri.

Eugène Panon Desbassayns Comte de Richement (28 mars 1800 – 26 juin 1859). Détay Arbre généalogique de la famille Desbassayns. Jéhan de Villèle. Akoirèl, kréyon noir. Lané 1989.
Kolèksyon Müzé Villèle

Lané 1826, i akorde fassilité bann « doméstik indien » i débarke dann lil, avèk lo kontrol in maitr’ . Mois déssanm 1827, apré lo deuzièm loi abolisyonist 27 avriy 1847, astër lo nouvo domande i konsèrne zangajé.

Indienne, Tom-Jones, indiens [Autres personnages sans légende]. Jean-Baptiste Louis Dumas.
Rantr’ 1827 èk 1830. Lakoirèl.
Kolèksyon Zarchiv Départman La Rényon
Lané 1828, rantr’ mois d’avriy-juin parla  15 promié « zangajé do-sük »  ofissièl po lo 19èm sièk i débarke. Zot i arive dessi lo goélète La Turquoise, lavé kite Yanaon lo 16 mars 1828, in pti téritoir fransé dessi la kote Koromandèl, séré dann milië Linde britanik.
Bann travaïyër-la i arive avèk la kondisyon demoun lib, par rapor lo réste la mindëv cé sürtou bann zésklav. Ça, jiska 20 déssanm 1848.
In pë doküman i pèrmète bien konète kél koté bann Zindien i sorte malgré po la plüpar  i konsidère Yanaon konm zot landroi néssans « natif Yanaon ». I di zot cé « la kaste Télinga » konm SOUBA VENCADOU, laj 35 an lané 1830, sinonça « la kaste Paria », konm BANLA VINCADOU, laj 26 an, kan li arive lané 1830 dessi bato La Pallas.

Groupe d’Indiens dans les années 1860. Dann Album de Caroline Viard. Lané 1860. Foto.
Kolèksyon Zarchiv Départman La Rényon

Cé akoz lo mank larjan demoun la-sorte la kote Lorissa èk péi Télégu. Dapré Pitoëff , anparmi bann Zindien anbarké depi 1828 jiska 7 oute 1829, 197 lé paria, 27 lé müzilman, 13 lé tisran, 13 lé kültivatër, 5 lé péshër.
Parlfète bann kondisyon langajman konm i prézante azot, i rale azot : bann travaïyër-la néna in kontra i prand modél dessi çat la Compagnie des Indes té i ansèrve dann 18èm sièk, po fé vnir bann zouvrié éspéssializé lavé bezoin po fé batiman èk lékipman.

Travaux exécutés au port de Saint-Pierre (île de la Réunion). Biou, gravër ; Maurand, gravër ; M. Roussin, déssinatër. Dann Le Monde Illustré. Lané 1861. Léstanpe.
Kolèksyon Müzé Villèle. Fon Michel Polényk

I tonbe dakor po in kontra 3-zan avèk in salèr 7 roupi (10 fran) par mois, anplüs lo lojman èk lo manjé. Lèrk zot i angaje dann Linde, i done azot in lavans 3 mois salèr. Par lo sistèm délégasyon i vèrse zot famiy in morso bann salér zot i gaingne dann Bourbon. Anplüs ke ça, langajist i doi pèye zot transpor alé-retour rantr’ Yanaon èk Bourbon.
Surplasse, bann Zindien na lo droi pratike zot rolijion èk zot koutüm konm brüle zot mor. Doktër Morizot, lofissié la santé kartié Sin-Pol rantr’ 1832-1838, i ékri dann son tèz : « na pwin lontan zot té i brüle ankor zot mor dann bann landroi déssidé par bann zotorité, plüto loin la ville… » . Ondiré labitüde-la la fané apré, la-ranplasse par lantèrman.

Fête des travailleurs indiens. Louis Antoine Roussin, Paul Eugène Rouhette de Monforand ; Dapré A. Léon. Lané 1998. Litografi.
Kolèksyon Müzé Villèle

Lané 1830, plüs 3 000  zangajé indien la-arive dessi 21 bato , i fé 3 % lo mouvman total parla. Apréça la-anrejiste azot dann in matrikul jénéral kréé mois jülié 1829 .
Dann lémigrasyon-la nana sürtou bononm, èk deu-troi fanm konm Naly Péry « zindiène lib, la kaste Paria, 35 an parla, i sorte Yanaon. » Èl-mèm i mor 23 novanm 1830, pa plüs ke 7 mois apré son larivé dessi bato La Pallas. Èl lété angajé dann sèrvis mëssié Joseph Desbassayns, èl lé mor dessi son domèn Bel-Air, Sinte-Süzane . Léspérans la vie kourte-la i amonte la dürté la vie surplasse.
Parlfète, rienk dann la komüne Sinte-Süzane, lané 1829 i trouve 4 mor Zindien « lib », épila 6 ankor po 1830, i di pa par koman. Anparmi nana inn rantr’ bann 15 bononm la-débarke par la Turquoise, lo dénomé Chinon (sinonça Chinom) Abigadou Apaya, kültivatër dann sèrvis lüzine do-sük bann mëssié Rontaunay èk Malavois. Lü lé mor là-mèm lo 6 oktob 1829 , laj 23-zan. Lü la-lèsse dann Linde in madanm vëv Chinom Saty . Tanka lé-zot, 6 lé mor lané zot la-arivé, 3 lané ansuite…

L’immigration indienne. Le gendarme constata le décès. Anonime. Lané 1888. Dann Journal des voyages et des aventures de terre et mer. N° 564. 29 avriy 1888.
Kolèksyon Müzé Villèle. Fon Michel Polényk

Mésoman, larété 3 jülié 1829 i fikse bien lo bann kondisyon rekrütman konm çak lo travaïy, épila i mète an plasse in komission sürvéyans po véye koman i réspékte règleman-la. Parlféte, malgré lo bann tèks i rapèle bann zangajist zot i doi pa konfonde zangajé zindien èk zésklav, malgré lané 1831 i mèt anplasse in sindik, la sitüasyon i dégrène vitman akoz lo bann tèks lé pa réspékté konmkifo, lo bann kontra nonplüs. Po bann plantër, çat i jüstifié sitüasyon-la, cé parsk lo randman travaïy la mindëv lib-la lé fèb par rapor çat bann zéklav. Po çamèm zot i ansèrve souvan bann shatiman korporèl malgré lé intèrdi. Anrézon bann trétman-la, bann Zindien néna plüziér konportman diféran, inpé i abandone lo travaïy, d’ot i sava maron, d’ot ankor i révolte.
La kriz do-sük dann zané 1830-1831 i fé anpire bann kondisyon la vie bann zangajé. Lané 1832 apartir, la plüpar bann plantër i vë pü ansérve lo « travaïy lib ».
Lo gouvèrnman Linde fransé i kontrole promié lémigrasyon-la. Mésoman i lésse bann marshan oküpe lo komèrs. Ça i düre rienk 18 mois. Poudbon, bann kolon i réspékte pa zot langajman ni dann Bourbon, ni dann Linde. Alorse, vitman néna in problinm avèk lo péyman délégasyon po lo bann famiy. Gouvèrnman Linde fransé lé oblijé ranplasse bann partikülié. Boudikonte, lémigrasyon-la lé intèrdi par in larété Pondishéri lo 6 mars 1839.
Akoz bann retour èk lo bann mor, la kantité zangajé i diminüé vitman. Kan lü voi la plüpar bann Zindien la-kite bann zatlié épila « i sava vavangué », lo gouvèrnër i pran larété lo 3 juin po ranforse lo kontrol bann zangajé, lü mèt anplasse in rejist matriküle dann toute büro la polisse, apark Sin-Dni ouça néna lo matriküle jénéral : koméla, i fo toute demoun i anrejiste azot dan lé-deu kalité rejist matriküle.

Lil Bourbon/La Rényon cé lo sël téritoir ouça, pandan deu-troi zané, 20-t-an avan labolisyon léskavaj, bann Zindien par milié va travaïye kosté èk zésklav dessi plantasyon, avan i intèrdi léspérians-la, malgré, poudvré, zangajé i kontinüé débarke par santène .

I fo atande lo 27 avriy 1848 épila labolisyon lésklavaj po i redone lo droi rekrüte travaïyër zindien an kantité, par larété 29 jülié 1848. Apartir, la koloni i rekrüte dann bann kontoir fransé Linde, sürtou dann bann port la kote koromandèl ; la-ranforse lo kad léjislatif.
Lo 20 déssanm 1848, lo troi-ma Mahé de Labourdonnais i débarke lo 500 promié zangajé la-anbarke Pondishéri èk Karikal.
Cé lo komansman lo deuzièm mouvman limigrasyon Zindien èk kontra. I amène dann lil par dizèn milié demoun soi-dizan la-rekrüte dann téritoir fransé, mésoman néna dé-sèrtin i sorte dann laryèr-péi britanik. Dapré larété lo Commissaire de La République Pondishéri la-pran lo 23 juin 1849, i fo lo travaïyër nana laj 21 an apartir. La komission lémigrasyon i doi vérifié si lü lé volontèr po alé, épila si lü koné koça son kontra i di.

Livré in langagé. Lané 1901
Kolèksyon Zarchiv Départman La Rényon

Bann prinsipal marshan Pondishéri èk Karikal, lané 1850 i krée la Sossiété lémigrasyon Pondishéri, avèk lo monopol po fourni travaïyër po anbarké dessi bato. Cé in komèrs i raporte bonpé : lané 1850 zot i fé in bénéfis 90 000 roupi, sétadir 225 000 fran po 4 500 zangajé livré La Rényon . Po ogmante zot bénéfis, bann konpagni maritim konm la CGM i rofüze bann zanfan.
La Rényon, rantr’ 1848-1849, deu-troi larété i organize lo travaïy èk lo fonksyonman bann zatlié dissipline ; çat lo 24 mé 1849 i organize lo sèrvis limigrasyon épila i nome bann sindik éspéssial po défande zintéré bann zimigran mém tan po kontrole azot.
I repran lo total lo règleman lavé dann dékré 13 févrié èk 27 mars 1852, i désside cé Léta va okupe limigrasyon bann travaïyër i sava dann toute bann koloni fransé. Po évite pèye tro shèr, lané 1853 i krée in Sossiété limigrasyon, avèk lo monopol po fé rante travaïyër jiska 1855. I fé rante parla 47 000 zangajé i sorte Karikal èk Pondishéri rantr’ 1848-1859, sétadir 40 % çak la-arivé dann 19èm sièk .
Bann Zantiy ossi i demande zangajé indien, alorse lo flo po La Rényon i bèsse in bonpé. Na rienk 1/3 bann konvoi i arive lané 1854 apartir.

Arrivée, à la Guadeloupe, des coolies travailleurs engagés pour les Antilles française. Anonime. Lané 1858. Léstanpe.
Kolèksyon Müzé Villèle. Fon Michel Polényk

Mèm-tan, gouvèrnman britanik la bezoin zangajé po toute son bann koloni. Lü fé bonpé lanbordür, épila depi 1839 lü intèrdi toute lémigrasyon po in koloni étranjé. Konmça mèm, lané 1849, i kontrole lo marshan rényoné Bédier-Prairie laba Yanaon, dann lanboushir la rivièr Koringui, ansanm in bann ressortissan britanik. I mète alü la jol 5 jour. Lo zafèr i fé gran tapaj.
Rivalité-la rantr’ lo bann péï èk bann déstinasyon i abouti par in bann métode rekrütman brütal, konm i voi lané 1853 dann lafèr De Souza èk çat l’Auguste Karikal lané 1854 . De Souza lavé organize in réso kidnaping jèn minër. Lü té drogue azot èk ashish, té fé gardien azot par in bann résselër épila, po anbarke azot té i fione lo doktër lémigrasyon sinonça la polisse . Tanka l’Auguste, depi lo dépar Pondishéri, té i brütalize lo bann migran, té i viole bann fanm, té i jéte bann malade dan la mèr.

Etablissement Menciol, sucrerie de M. Soucaze dans les hauts de bras des chevrettes, Quartier St. André. Louis Antoine Roussin. lané 1857. Litografi.
Kolèksyon Müzé Villèle

Dessi bann domèn sükrié dann lé-kartié, bann kondisyon la vie èk travaïy bann zangajé lé malizé. Parlfète, çat zangajist i vë, cé in mindëv bon marshé fassil po kontrolé. Mésoman po lo bann 62 000 nouvo zafranshi i éspasse pü konmça . Lo bann kontra astër lé po 5 an, i péye bann bonom 12 F 50, bann fanm 7 F 50, épila ankor moins po bann zanfan 10 an apartir. Lo kontra i garanti lo lojman, mésoman souvandéfoi, lé trop pti : plüzièr zangajé i antasse dann pti-pti piès ; lo manjé lé tro jist, épila souvandéfoi lo salèr i ansèrve rienk po pèye zot krédi la boutik bitasyon. Po fini, lo sistèm « double cut » (i tire 2 journé po in jour labsanse) i ralonje ankor la duré lo kontra. Lo déli vavangaj i pèrméte püni toute çak lé an-déor labitasyon kan i trouve azot, si zot na pwin in jüstifikatif : i méte anplasse in bann garde vavangaj, po alé rode zangajé la-sové. Ça i rossanbe bien bann shasër zésklav maron. Parlfète, bann zangajé i vive dann lo mèm léspasse èk mèm lorganizasyon bann zésklav, sürtou dann plantasyon kane èk bann domèn do-sük ; mésoman bann zangajé nana lo droi propriété, lo droi donne zot nom zot bann zanfan k’i kontinüé porte prénom indien, épila zot nana la libèrté zot rolijion ; mésoman, Légliz i vë évanjélize bann nouvo zarivan-la. Po çamèn, i kri bann Jézuite konm lo pèr Laroche. Depi 1855 jiska 1868, lü oküpe la mission bann Zindien. Ça i konsèrne po vréman 2 000-3 000 moun parla. Dé-sèrtin gran propriétèr konm bann Desbassayns, Villèle sinonça Kervéguen i ankouraje lévanjélizasyon zot bann travaïyër. Lézot i rale dérièr, sürtou akoz i pèrde lo tan travaïy, épila ossi akoz bann Zindien i vë pa kite zot rolijion .

Cabanes ou paillottes abritant les Malabares des sucreries à Bourbon. Jules Gaildrau. lané 1887. Léstanpe. Dann La France coloniale illustrée : Algérie, Tunisie, Congo, Madagascar, Tonkin et autres colonies françaises…, par A.-M. G.”, p. 225.
Kolèksyon Bibliotèk Départman La Rényon

Lané 1860, dessi in popülasyon 175 000 moun, 65 000 cé travaïyër zangajé, sétadir 37 000-38 000 Zindien, 26 000 Afrikin, 443 Shinoi, épila inn-deu i sorte par koté bann zil Passifik.

Avèk larivé plüs 264 000 zangajé zindien depi 1842 jiska 1859, légzanp la prospérité lil Moris i pérmète négossié èk Langletèr po rekrüte zangajé i sorte dann téritoir britanik. Avan ça, i fo arète limigrasyon i sorte Lafrik, akoz i konsidère alü konm in nouvo manièr fé la trète négrié. Lé akté mois janvié 1859, po La Rényon i interdi ça lo 18 mars.

Types de l’île Maurice : laboureur indien = indian labourer. Alfred Richard. Lané 1850. Litografi.
Kolèksyon Müzé Villèle

Lo 25 jülié 1860, i signe in konvansyon rantr’ La Franse èk Langletèr po otorize in promié rekrütman 6 000 Zindien, po La Rényon. 1é oute 1861, i élarji konvansyon-la po lézot koloni-do-sük fransé san limite la kantité : bann konvansyon-la i règle lorganizasyon limigrasyon bann Zanglo-Indien, depi zot rekrütman jiska lo bann détay zot vie touléjour. Mésoman i fo néna surplasse in konsül britanik po vèye dessi lo réspé bann kontra épila po ékoute lo bann plinte zangajé.
Astër, lo Port Kalküta, prinsipal landroi lanbarkman po bann koloni britanik, lé rouvèr po lo rekrütman. I débarke 10 000 « Kalküta » èk « Bingali » parla, dann Lazaré la Grann-Shaloupe. Lo bann kolon i refüze azot parsk i trouve banna i konvien pa po travaïye dür dann shan ; bann travaïyër-la parlfète lé souvandéfoi bien malade par la koléra. In bonpé té i mor dan lo bann konvoi.

Liste bann bato i akoste avèk lo koléra a-bor lané 1861. Manüskri.
Kolèksyon Zarchiv Départman La Rényon

Lanbarkman i repran vitman depi bann kontoir fransé – surtou Pondishéri èk Karikal -, épila depi lo port britanik Madras.
Mésoman, toudsuite dann milië bann zané 1860, in gro kriz I atake lo monde do-sük akoz konkürans bétrav i arive, épila ossi bann maladi kane konm lo borèr. I fé k’dé-sèrtin zané, pèrsone i vë pa prande zangajé. Lo bann kondisyon la vie po toute zangajé i dégrène jiska tél pwin lo Consul britanik i demande in komission lankète. Dann komission-la néna in Fransé, lo komandan Miot, èk in Zanglé, lo major-jénéral Goldsmisth. Lané 1877, zot i amontre dann kèl sitüasyon mizérab in bonpé zangajé ilé, anparmi néna lé là depi 20 an malgré zot volonté rapatriman . Par égzanp lo gouvèrnman britanik i di li vë i inskri lo bann dépanse limigrasyon konm obligatoir dan lo büdjé la Koloni, i nome in protéktër bann zimigran konm nana Moris, i arète bann zangajman antissipé, arète done lalkol bann travaïyër, épila done lo droi lo Consul visite bann landroi travaïy. Lo bann résponsab kolonial i rofüze konplètman lidé-la, zot i konsidère cé in linjérans étranjé.
Boudikonte, 11 novanm 1882, i süspande la konvansyon 1861 : i rekrüte difissilman bann dèrnié Zindien Pondishéri, zot i débarke par la Marguerite lané 1885.

Malgré lané 1881 i nome in Protéktër bann zimigran, i ramène la düré lo bann kontra po 3 an, i assoupli bann kondisyon travaïy, i ékri nouvo konvansyon, malgré touçala, lémigrasyon bann indien po La Rényon i reprande pa, alorse la koloni i rode d’ot landroi po zot rekrütman. I koné pa la kantité égzak zangajé indien la-arivé rantr’ 1860-1885, akoz na pwin bann sours sür. Dapré Scherer, ça seré 57 % lo total, sétadir 66 000 moun parla. Lèrk i lé, i koné po vréman rienk 114 konvoi, ke la-transporte 40 000-46 000 moun parla .
Langajism indien cé d’aborinn in lémigrasyon travaïy, ouça bann fanm i manke konplètman. Lo gran kantité bononm i arrive, anparmi zot rienk in kar i pë retourne Linde. Parlfète zot linstalasyon, i shanje po lontan la konpozisyon la popülasyon lokal èk lo bann pratik kültirèl.

Bann note
1 Selon Scherer A. dans Histoire de la Réunion, Que sais-je ? PUF, 1980, p. 74. Mé-soman, i pë pa vérifié shif-la.
2 Rantr’ 30 000-50 000 moun dapré lo bann sours.
3 Aïssaoui M., l’Affaire Furcy ; Marimoutou Oberlé M. « L’esclavisation des Libres de couleur au XIXe siècle : le cas de l’Indien Isidore » dann Histoire de la justice, La Documentation française, 2020.
4 Dapré larété lokal 18 janvié 1826, zot lé oblijé travaïye po in moun i abite dann lil, épila ce moun-la i angaje pèye lo bann frais po ranvoye azot si i fo. Cé in bann langajman déguizé.
5 Juin dapré Lacpatia F., Les Indiens de La Réunion, 3 tome, 1è lédisyon lané 1983.
6 Titr’ mon livr’ püblié zané 1986, 1989, 1998, Les engagés du sucre.
7 Lanèks 1-B dann GOVINDIN S.S., Les engagés indiens, Ile de La Réunion-XIXe siècle, Azalées éditions, lané 1994, p. 151.
8 PITOËFF P., « Yanaon et les engagés de La Réunion : trois expériences d’émigration au XIXe siècle » dann Les relations historiques et culturelles entre la France et l’Inde XVIIe-XXe siècles, lané 1986, t.II, p. 228.
9 MORIZOTJ., Considérations historiques et médicales sur l’état de l’esclavage à l’île Bourbon (Afrique), tèz prézanté la fakülté médsine Montpellier, 25 jülié 1838, ré-édisyon Orphie, La Rényon, lané 2017, p. 27.
10 3012 dapré WICKERS L., L’Immigration règlementée, op.cit., p.32 ; 3196 dapré WEBER Jacques, « Les conventions de 1860 et 1861 sur l’émigration indienne », op.cit., lané 2000, p. 131. 3 211 dapré Pitoëff, op. cit.
11 La kantité bann bato zimigran indien déstiné po La Rényon depi 1828 jiska 1830 i koné jordi (20 i sorte Yanaon, 1 Kalküta).
12 Ondiré doküman-la i égziste pü.
13 ANOM, Lakt déssé n° 18, lo 24 -11-1830.
14 ANOM, Lakt déssé n° 7, lo 7 -10-1829.
15 Lanèks 1 dann GOVINDIN S.S., op.cit., lané 1994, p. 151
16 Depi 1839 jiska 1848 o-moins 7 konvoi i sorte Linde i arive. Dessi lo késtion relasyon rantr’ lésklavaj dann Linde èk langajism dann Maskarègn i fo lire « Le coolie-trade vers La réunion au XIXe : une traite déguisée ? » dann Chaillou-Atrous V., Penot P-E (s. d.), Mélanges offerts à Jacques Weber, les Indes savantes, lané 2019, pp.135-147.
17 Weber J., « Entre traite et coolie trade : l’affaire de l’Auguste (1854), dann Lettres du CIDIF, n°11, 2010.
18 CAOM, C 118, D 1011, Immigration-statistiques de 1848 à 1860 : 46 685 Zindien la-rantré.
19 Weber J., l’affaire de l’Auguste, lané 2010, op.cit.
20 Weber J., « les conventions de 1860 et 1861 sur l’émigration indienne », dann Cahier des Anneaux de la Mémoire n°2. Esclavage et engagisme dans l’océan Indien, la traite atlantique, Nantes, lané 2000, p. 128-168.
21 Le Terrier X. i amontre koman bann zatlié travaïy i artrouve vitman lo nivo, mèm plüs par larivé bann zangagé indien (lané 1849 apartir po lo Nor èk Lèst, lané 1850 apartir po Louèst èk lo Süd), la-évite fé bèsse tro la prodüksyon konm la-arivé dann Zantiy. La main d’œuvre du sucre-De l’engagisme au colonat-Bourbon/ La Réunion1848-1914, Editions du Musée Stella Matutina, lané 2016, p. 45 et sq.
22 Delisle P., « Un échec relatif : La mission des engagés indiens aux Antilles et à La Réunion (seconde moitié du XIXe siècle) », dann Outre-Mers. Revue d’histoire, lané 2001, p.189-203.
23 CAOM c.277 ; lo rapor konfidanssièl Komandan Miot lété mikrofilmé épila inn parti püblié dann Archives de La Réunion-Recueil de documents et travaux inédits pour servir à l’histoire des îles françaises de l’océan Indien, Konsèy jénéral La Rényon, lané 1986.
24 Marimoutou-Oberlé M., Engagisme et contrôle sanitaire-Quarantaine et lazarets de quarantaine dans les Mascareignes aux XIXe et début du XXe siècle, tèz Doktora prézanté mois d’oktob 2015 dirijé par lo professër Jacques Weber, Lüniversité Nantes, püblikasyon an-kour.
+ Afishe
— Kashiète
LabolisyonApré labolisyon
Inprime
lo tèks en PDF
Partaje paj-la
dessi rézo sossial