Labitasyon Desbassayns

Listoir labitasyon

Müzé Villèle La Rényon rantr’ listoir èk la mémoir lésklavaj. In landroi inportan listoir sossial rényoné
Lotèr
Jean BARBIER

Conservateur territorial en chef du Patrimoine,
Musée historique de Villèle


Müzé Villèle La Rényon rantr’ listoir èk la mémoir lésklavaj. In landroi inportan listoir sossial rényoné

Müzé Villèle i amontre, par listoir d’in famiy gro propriétèr, lévolüsyon sossial, ékonomik d’in vié koloni ke la-vni, lané 1946, départman fransé d’outre-mer.

Lé vré müzé-la i amontre listoir bann maitr’ par la varyété zot patrimoine, soman li oubliye pa la mémoir toute çak la-travaïye dessi propriété kolonial-la : dabor-inn bann zésklav depi XVIIIèm sièk jiska lané 1848 ; apréça bann travaïyër angajé apré labolisyon lésklavaj jiska dann zané 1930 ; épila bann ti kolon – zouvrié agrikol amaré èk bann propriétèr sanm in kontra kolonaj.

Alorse, kan i argarde listoir La Rényon, Müzé Villèle lé là, en promié, po amontre bann visitër in manièr po mié konprande koça lété vréman lo société de plantation La Rényon, par koman lésklavaj la-fé énète son lékonomi.

In müzé dann in lil : La Rényon èk Losséan Indien

Avan d’ prézante Müzé istorik Villèle, lo bann rézon po dévlope ali, i fo arplasse lékipman kültirèl-la dan lo kontèks dabor-inn in lil, lil La Rényon, épila in gran léspasse jéografik depi Lafrik jiska Lostrali : Losséan Indien.

La Rényon, avan-ça Lil Bourbon, i tonbe Süd-Èst Madagascar, lo Nor Tropik Kaprikorn, par-là 10 000 km la France. Promié débü, té in léskal po bann bato Compagnies des Indes. In lékonomi d’plantation la-dévlopé sirtou XVIIIèm, XIXèm sièk. Lané 1946, La Rényon i devien départman fransé d’outre-mer, épila in réjion d’in sël départman depi lo bann loi déssantralizasyon 1982-1984, po finalman vnir inn rantr’ lo 7 Régions ultrapériphériques depi lo Traité d’Amsterdam lané 1997. Lil La Rényon i fé 2 512 km2, lé sirtou en piton, lo plüs gran i apèle Piton-d’Nèj, i arive 3 070 m (fig. n°1). Son bann péizaj lé varié. La foré i kouvèr ¾ son sürfasse, 800 m laltitüde a-monté, èk tré-pé demoun i rèste dessi. Lo dernié resansman (INSEE, lané 2011) i done in popülasyon 830 000 moun a-monté. Popülasyon-la lé jën èk in gran variété kültirel. Lo shomaj, d’apré la manièr kalkülé lo BIT (Bureau International du Travail) lé for, li toushe 27,2 % demoun néna laj travaïyé.

Fig. 1 : Kart La Réynon fé par L. Maillard. 1861. Léstanpe.
Koléksyon Müzé Villèle

Lo pëpleman La Rényon i komanse po vréman dann bann zané 1660, li kontinüé vag par vag. Bann promié kolon fransé i débarke en 1665. Zot va rèste la-mèm ék in bann serviteurs malgash. La pèriode kültir kafé, èk lo dévlopman in lékonomi d’plantation, limigrasyon demoun Leurope, sirtou bann kolon fransé, i ranforse. Néna ossi çat i sorte dann péï Losséan Indien èk la transportasyon bann zésklav Madagaskar, Lafrik (sirtou Mozanbik), Linde. Jist avan la Révolution française, La Rényon navé 35 000 zésklav po 46 000 moun.

Lané 1815 apartir, èk la pèriode kültir kann, kanmèm navé linterdiksyon lo trafik, bann zésklav èk bann zangajé kissoi Lafrik, kissoi Linde, té i rantre (fig. n°2). Lané 1847, Bourbon, navé 56 % zésklav (58 308 zésklav po 103 491 moun).

Fig. 2 : Nègr’ Yambane. Mettais. 1861. Léstanpe.
Dann Voyage à l’île de la Réunion (Ile Bourbon), Louis-Laurent Simonin, 1862.
Koléksyon Müzé Villèle

Apré labolisyon lésklavaj, jiska bann zané 1930, La Rényon la-fé vnir in ot kalité min-dèv : bann travaïyër zangajé (èk in kontra) ke té i sorte dann Linde, Lafrik, Madagaskar, la Shine, Larshipèl Komor, Rodrigues. Lané 1881, po 169 493 demoun ke té i vive dann lil navé rantr’ 46 000 ék 62 000 zangajé zindien, kaf (zafrikin), malgash, shinoi.

Dann in pèriode troi sièk édmi, bann diféran larivé demoun-la la-amène in gran rishèsse kültirel. La vie-ansanm bann migran ke té i sorte toute koté, zot métissaj kültirel, la-fé énète lidantité la sossiété rényoné, in lidantité k’ i arète pa shanjé.

In müzé anparmi d’ot : müzé ék landroi d’ souvnanse La Rényon

Depi bann loi déssantralizasyon, par zot konpétanse obligatoir sança konplémantèr, par volonté politik, lo Départman èk la Réjion i oküpe la jéstion in bann zinstitüsyon kültirel.

Lo Départman i jère troi Musées de France : deu Sin-Dni, la kapital (chef-lieu), in ot dan Louèst. Néna ossi in landroi la souvnanse dann Nor-Ouèst.

Lo promié müzé, lo Müzéum Sianse Natürèl, la-rouvèr Sin-Dni, lané 1855, dann Jardin de l’État, lansien jardin botanik laklimatasyon ke la Compagnie des Indes la-kréé, XVIIIèm sièk. Son mission lété : « done la jënèsse lo gou la sianse, sirtou la zooloji èk la minéraloji ». Lo pouvoir kolonial té i prézante ali konm « lo gardien bann zidé la France dan la Mer des Indes ». Po komansé, li lété in müzé gouvèrnman. Lané 1992, Konsèy Jénéral i pran son résponsabilité administratif. Depi 2007, lo Müzéum i fé la jéstion siantifik in lanèks dann zansien saline la komüne Sin-Lé.

Lané 1911, par linitiativ deu zékrivin kréol, Marius ék Ary Leblond (zot vré nom : Georges Athénas ék Aimé Merlo) la koloni la-kréé lo Müzé Léon Dierx, Sin-Dni ossi. Ça po done La Réynon in « landroi po lédükasyon, la souvnanse » : lépok-la, po lo pouvoir kolonial, La Rényon lété konm « la petite France de l’océan Indien ». In komité parizien sanm zartist, vandër-d’art, zintéléktüèl, i fé in bann koléksyon lart modèrn. Lo müzé i ressoi ossi in bann koléksyon lart èk listoir La Rényon. Lané 1947, Lucien Vollard (lo frèr lo gran vandër-d’art Ambroise), i fé kado lo Müzé Léon Dierx 157 zëv k’i reprézante bann diféran mouvman lart modèrn en France. Lané-la apartir, lo müzé i devien sirtou in müzé d’ lart.

Lané 1974, trante an apré la départmantalizasyon, lo Müzé istorik Villèle i rouvèr dan la komüne Sin-Pol. I kréé ali po protèje larshitéktür bann batiman dessi in domèn kolonial, épila po done La Rényon in müzé istorik (fig. n°3). Depi 2007, la-assossié èk müzé-la in landroi la souvnanse : bann zansien lazaré La Grande Chaloupe. La-bati bann lazaré-la dann zané 1860 apartir. Té i ansèrve ça po mète bann zangajé en karantèn po protèje demoun La Rényon kontr’ bann lépidémi. Depi inn bone koupe de temps, lé apré armète nëv site patrimonial-la. Jordi li tonbe konm in landroi sapèr sinbolik listoir pëpleman La Rényon.

Fig. 3 : Foto anlèr-lavion Müzé istorik ék kartiè « Villèle », landroi lansien kanp zéskav.
Raymond Barthes, 2011. Foto.
Müzé Villèle

La Réjion, son koté, li jère deu Musées de France épila deu santr’ la reshèrsh siantifik.

Komansman bann lané 1990, la-krée Müzé Stella Matutina dann in lansien lüzine do-sik dan la komüne Sin-Lé (dann Louèst La Rényon). Ça in müzé po amontre listoir son dévlopman indüstrièl, sirtou cèt la kann. Mé-soman depi inn koupe de temps, müzé-la la-pran in ot shemin, la-vnü plito konm in léspasse po la mémoir demoun ék listoir lo sik.

Depi lontan té i prépare in müzé po bann zart dékoratif : lo MADOI (Musée des arts décoratifs de l’océan Indien). Li la-rouvèr, lané 2007, dan la komüne Sin-Loui (dan lo Süd).

Deu santr’ siantifik la-rouvèr : lané 1992, la Maison du Volcan dan la komüne Tampon, koté Piton la Fournèz – volkan k’i koule ankor – épila, lané 2006, lo santr’ Kélonia Sin-Leu – po fé zétüde dessi tortü-d’-mèr. Toulédé i rale in bonpé tourist.

Néna in ot projé müzé la-té abandoné : mois-d’mé 2010 zéléksyon réjional la-antère La Maison des Civilisations et de l’Unité Réunionnaise – MCUR – gran projé kültirèl ke lansien mazorité la Réjion lavé démaré ; projé-la té po mète en valër son politik kültirèl. Konm toute gran projé müzé intèrnasyonal depi 10 zan, projé-la lété en lavanse dan son manièr-fé, dan son larshitéktür. Li lété en mèm-tan in müzé la sossiété, in müzé listoir, épila in léspasse siantifik, kültirèl.

Vokasyon istorik Müzé Villèle

Müzé Villèle lé sirtou in léspasse po listoir. Apartir bann trasse matéryèl ankor la-mèm, i amontre lévolüsyon, bann transformasyon in domèn kolonial kaziman dessi deu sièk. Müzé-la i rakonte listoir demoun ke lo sistèm kolonial i sépare : d’in koté bann maitr’, bann kolon, nouvo, sinonça déssandan demoun Leurop, sirtou la France ; l’ot koté néna in plüs gran kantité popülasyon sèrvil, zésklav, zangajé, i sorte Madagaskar, Lèst Lafrik, sinonça Lazi.

Lansien habitation Desbassayns (fig. n°4) –konm i di dann XVIIIèm èk XIXèm sièk po la propriété in plantër– i amontre bann karaktéristik po konprande lo sistèm l’économie de plantation La Rényon kissoi po lo modèl prodüksyon, lésploitasyon in morso la tèr, kissoi linstrümantalizasyon la popülasyon sèrvil.

Fig. 4 : Domèn Desbassayns (Sin-Jil). Dureau ; Louis Antoine Roussin. 1847. Litografi.
Koléksyon Müzé Villèle

In plasse Listoir

La-organize domèn-la, Sin-Jil lé-O, dann dézièm moitié XVIIIèm sièk. Bann Panon-Desbassayns, in famiy gro kolon kréol la-réuni plüzièr konsésyon té fine distribüé depi XVIIèm sièk. Henri Paulin èk Ombline Panon-Desbassayns – ke lété déja, inn konm l’ot, éritié in sapèr patrimoine fonsié – la-pa arète agrandi, dévlope zot propriété. Domén-la i komanse depi bann pas géométriques bor-d’mer èk bann tèr rézèrvé, i monte en gran lèz dan lé-o kartié Sin-Pol jiska la ligne 1400.

La rishèsse lo domèn i parvien par lésploitasyon la tèr par bann propriétèr zot mèm èk la prodüksyon, XVIIIèm sièk, koton èk kafé sirtou. Promié tièr XIXèm sièk apartir, kültir kann la-pran la plasse.

Po mète en valër zot bann tèr, zot la-ansèrve in min-dèv sèrvil, èk sirtou jiska lané 1848, zésklav afrikin, malgash, indien (pa tro bonpé), ossi kréol (lé né la mèm) ; apré labolisyon : zangajé (travaïyër sou-kontra) té i sorte Lafrik, Madagaskar, sirtou Linde.

Lané 1845, Sin-Pol, bann Desbassayns navé 492 zéktar planté dessi deu domèn, èk 401 zésklav po travaïye dessi.

Lo 4 févrié 1846, lërk Madanm vëv Desbassayns i mor, lo domén i passe dan la min plüzièr son bann zanfan, po fini dann çat Céline, inn rantr’ son bann pti fiy. Céline-la lé marié èk son kouzin Frédéric de Villèle, lo névé Joseph de Villèle ke lété minisse finanse lépok La Restauration, li-mèm, lané 1799, li lavé marié, Bourbon, sanm Mélanie Panon Desbassayns.

Depi la fin XIXèm sièk, la kriz i toushe lékonomi sükrié. Dan lo promié moitié XXém sièk, li ranforsi. Po ça mèm, lané 1927, po konsèrve toute la tèr zot domèn, bann zéritié la famiy Villèle i monte in sossiété anonime (fig. n°5). Zot i anprète po investi dann matériel, po in randman do-sik plüs for, po pran in ot manièr jéré, lo kolona parsièr èk son prinsip lésploitasyon indirèk la tèr : i done lo kolon la tèr po planté, 2/3 la valër la rékolt po li, 1/3 po lo propriétèr.

Fig. 5 : Domèn Desbassayns, par koté lést (lo Müzé la-done nom-la).
1èr moitié 20èm sièk. Procédé argentique verre.
Koléksyon Müzé Villèle

Lané 1960, finalman, in sossiété krédi, lo Crédit Foncier Colonial i ashète lo domèn. Lané 1971, po garde la jouissanse la kaz familial, bann dèrnié déssandan i signe in bail po 30 an. Deu zané apré zot dépar po la France, in paj listoir bann gran domén sükrié i tourne, i marke la fin la dinasti Desbassayns-Villèle.

Lané 1973, po konsèrve patrimoine inportan-la, po gaingne rouve in müzé istorik, lo konsèy ladministrasyon lo sossiété propriétèr i vande Konsèy jénéral La Rényon in morso domèn-la – èk la kaz lo maitr’. Lané 1974, i kréé lo Müzé istorik Sin−Jil−lé−O, i inogüre ali lané 1976.

In plasse la souvnanse

Müzé-la i prézante ossi konm in landroi po mié konprande lésklavaj par la reprézantasyon sinbolik in personaj spéssial, Madanm Desbassayns, ke la-marke la mémoir la sossiété rényoné. 46 zané – depi 1800 (lané son mari lé mor) jiska 1846 – madanm-la la-dirije tou-sël, èk in min-d’fèr, son deu domèn, dann kartié Sin-Pol ; plüs 400 zésklav té i vive, té i travaïye là.

Madanm Desbassayns, pèrsonaj istorik spéssial, in bonpé kontésté, néna 2 koté k’i fé d’ralé-poussé dan la sossiété rényoné. Ēl lé konm deu pèrsonaj kontrèr, in koté in lanj, l’ot koté in diab, in koté Seconde Providence – k’i okipe son domèn in manièr sévèr, dapré in modèl patèrnalist – l’ot koté parèy in Gran-mèr Kal – pèrsonaj popülèr, in léspèsse sorsièr dann zistoir kréol – k’i prétan té i fé d’krime térib. Füramézir, èk lo bann transformasyon sossial èk politik La Rényon, bann reprézantasyon sinbolik dessi Madanm Desbassayns la-shanjė ; ça la-ranforsi lo bann malèz, lo bann për la sossiété post-kolonial.

Müzé Villèle i fé akorde ansanm lidé istorik personaj-la néna dan la vie sossial, politik, relijiëz son lépok tèl ke lété po vréman, èk son reprézantasyon dann limaginèr rėnyoné : in léspèsse monstré, konm in modèl lo sistèm lésklavaj.

Koté la kaz prinsipal, dan lo pti shapèl privé (fig. n°6), i trouve la plak kavo Madanm Desbassayns. Lo 4 févrié 1866, la-ramène son kor depi promié landroi li lété, simetièr Sin-Pol. Dessi lo plak en marb la-grave « la Seconde Providence ». Dan limajinèr popülèr, kan siklone 4 févrié 1932 la-kasse la dal son kavo, lo zour lanivèrsèr son mor jisteman, po demoun ça té la prëv vizib son malfondé.

Fig. 6 : Shapèl Pointü. Raymond Barthes, 2010.Foto.
Koléksyon Müzé Villèle

Parlfète, ék lo temps, son répütasyon Seconde Providence « la-gaingne kou-d’kongn ». Jordi po bonpé Rényoné, dire lo nom Desbassayns cé konm dénonse la krüoté lo sistèm kolonial, lo massiak lésklavaj – souvnir amèr d’in lépok la-fini, mé-soman i rèste marké po toultan.

In patrimoine varyé

Bann batiman

Domèn-la i amontre par plüzièr manièr son misyon patrimonial.

Dabor-inn, dann listoir son larshitéktür, dapré bann mark i voi bien ankor, dessi zansien batiman lé ankor là : toute ça i amontre lorganizasyon sossial, ékonomik, relijiëz in domèn kolonial. Lané 1788, la kaz lo maitr’ lé fini. Li suive in modèl larshitéktür klassik té i sorte Pondichéry (fig. n°7). XIXèm sièk, demoun té i di ali « château d’architecture malabare ». Jordi, müzé prinsipal lé dann shato-la. Li néna 2 nivo. Lo bann koléksyon permanan lé dan lo 7 pièsse en-ba. Lo bann 4 pièsse létaj lé po bann léspozisyon tanzantan.

Fig. 7 : Müzé istorik, koté louès. Raymond Barthes, 2010. foto.
Müzé Villèle

Lo kuizine bann maitr’ (fig. n°8) lé dann in ot batiman koté lo kaz prinsipal, po réspèkte lo tradisyon kréol. Dann téstaman Madanm Desbassayns, ke li mèm la-ékrire lané 1845, lé marké : in kuizine po bann Noir. Batiman-la i égziste pi, i koné mèm pi ouçak lété.

Fig. 8 : Foto an-ndan la kuizine. Raymond Barthes, 2010. Foto.
Müzé Villèle

Dann in ot batiman en bardo (fig. n°9), sirman lansien kaz lo kolonm, la-fé in pièsse po lakèy bann vizitër. Dann kaz-la néna ossi in büro èk in salle po konsèrve bann koléksyon müzé.

Fig. 9 : Lo kaz po akèy bann vizitër Müzé istorik. Raymond Barthes, 2010. Foto.
Müzé Villèle

Dessi domèn-la néna in lopital : in batiman en dür po soigne zésklav. Apréça, la-ansèrve ali konm dispansér po demoun Villèle jiska komansman XXém sièk. Bann dèrnié zéritié, ke la vive là jiska lané 1973, la-soigne bann demoun malade an-ndan-la. Dann lopital-la la-mète en plasse in mémorial (fig. n°10). Lané 1996, la-inogüre mémorial-la en lonër bann zésklav la plantation : kaf, malgash, zindien, kréol. Po mémorial-la, la-travaïye apartir bann fëy ressansman zarshiv. La-marke atèr lo nom ke lo bann maitr’ la-done bann zésklav, zot laj, zot « nassion », èk lo travaïy zot té i fé. Deu z’an avan la fèt 150 t’an labolisyon, lété inportan fé in jèst sinbolik po marke la prézanse zésklav dessi lo domèn.

Fig. 10 : Landroi la souvnanse lansien lopital zésklav. Raymond Barthes, 2010. Foto.
Müzé Villèle

Bann zansien magazin, ça in bann batiman dessi la longuër en uit pièsse. Té i apèle ça longère. Dan lo uit pièsse-la, aranjé sinpe-sinpe, i trouve bann büro lo müzé. Bann vizitër na pwin ankor lo droi rantre la-dan. Lé prévü refé toute lo batiman po rouvèr in bann nouvo salle léspozisyon dessi lo kondisyon d’ vie bann zésklav lo domén, dessi lo maronaj, dessi lo deu labolisyon, cèt 1794 èk cèt 1848.

Dann Süd la kaz lo maitr’, néna ankor bann ruine lüzine do-sik ke té bati en 1823-24. Demoun lépok té i konsidère lüzine kartié Sin-Pol-la èk son moulin vapër, konm in lüzine modèl (fig. n°11). Rantr’ 1993 èk 1995, la-monte in shantié linsèrsyon po refé la plasse-la. Jiska jordi, lé ankor malizé po vizité. In parkour d’ vizite lé prévü po amontre demoun listoir lüzine-la, kissoi lo bann téknik fabrikasyon do-sik, kissoi lorganizasyon sossial lo bann travaïyër.

Fig. 11 : Ruine lüzine. Raymond Barthes, 2010. Foto.
Müzé Villèle

Dessi son domèn, Madanm Desbassayns la-fé bati in shapèl privé, la Shapèl Pointü, po son bann zésklav. Lo promié batiman, konstrui 1841 apartir, navé in larshitèktür spéssial plito néogotik. Lané 1932, in siklone la-détrui shapèl-la (fig. n°12). La-refé lané ansuite. Rantr’ 2002- 2003, la-fé in travaïy po réstore lo dékor an-ndan, çak lavé-pa fé kan la-rebati la shapèl lané 1933.

Fig. 12 : Shapèl Pointü : foto bann demoun (lo Müzé la-done nom-la).
1èr moitié 20ém sièk. Procédé argentique, verre.
Koléksyon Müzé Villèle

I fo pa oubliye signale lanplasman lo kanp, en déor lo müzé. Là, té i trouve bann kaz en païy travaïyër : zésklav èk zangajé. Jordi, in village résidentiel la-ranplasse lo kanp lontan. I trouve pa gran-shoz konm trasse son listoir, apark lanplasman bann plüs vié kaz èk lo rézo d’ shemin. D’in ot koté, dé-sèrtin moun kartié-la, sirtou bann déssandan zésklav èk zangajé, néna in mémoir mélanzé dessi bann zansien propriètèr, sirtou dessi bann dèrnié manb la famiy Villèle. Demoun ke néna lo kouraj kozé – po in bonpé, lé tabou rovnir dessi lo passé – inpé néna la rankër po bann zansien maitr’, inpé néna in gran réspé po zot ék in gran regré lo temps lontan. Sürman zot lopinion i dépan lo travaïy ke zot vié zansète té i fé dessi lo domèn.

Lo bann koléksyon

Konm son règloman i prévoi, lo Müzé Villèle i ékspoze ossi in bann koléksyon ke cé d’ zouti po dévlope la konéssanse. I fo bien avoué ke, jiska dann zané 80, bann koléksyon lo müzé té jist in lansanm zobjé konm doküman, plizoumoin valab dessi plüzièr koté Listoir La Rényon. Mé-soman li té i amontre pa vréman la késtion lésklavaj. I fo dire ke lésklavaj-la la-pa lésse bonpé trasse matériel.

Bann koléksyon lé partajé en troi : çak té déja là, çak demoun la-dépozé, çak la-ashté.

– In promié lot i date depi la kréasyon lo müzé, lané 1974. Lo Konsèy jénèral la-ashète ék la famiy Desbassayns in lansanb zobjé l’art dékoratif, sanm mëb. Ça i forme léspozisyon permanan ke n’i pé voir jiska jordi dann rédshossé la kaz la famiy (fig. n° 13). Li amontre in manièr-d’vive in famiy gro propriétèr kréol ; manièr d’vive bann maitr’, pa çak bann zésklav.

Fig. 13 : Gran kaz Desbassayns, gran salon. Raymond Barthes,2010. Foto.
Müzé Villèle

– Lo dézièm lot cé lo dépo d’in partie in bann koléksyon ke té fine préparé po rouve in séksyon istorik prévü dann müzé Léon Dierx, lërk son kréasyon, lané 1911. Koléksyon zobjé-la, ke bann gran famiy La Réynon la-doné, té i rèste dann fénoir bann magazin lo müzé depi 1947, lané Lucien Vollard la-done lo müzé 157 tablo l’art modèrn. I fo konète ke rantr’ bann zobjé-la, navé in füzi-a-pièr ke lo shassër zésklav maron – lo dénomé Mussard, ke bann Rényoné i koné bien – lavé gaingne en kado.

– Dann 3èm lot, çak lo müzé la-ashté, navé po komansé, bann koléksyon mélanjé po la kréasyon in müzé istorik dann zané 1970 : makèt bato la Compagnie des Indes, bann pièsse moné (bann jarlor dékouvèr La Rényon). Apréça navé ossi bann zafèr en porslèn Compagnie des Indes k’in lassossiasyon kréé po lo dévelopman bann Musées d’Outre-mer (ADMOM) la-doné. Bann koléksyon-la té po bien amontre lagrandisman lanpir kolonial fransé.

– 1990 apartir, müzé Villèle i désside ashète d’ot kalité koléksyon varyé. Dabor inn, té i fo dévlope çak lavé déja, sirtou lo fon istorik. La-ashète bann doküman ikonografik, bann zouvraj dessi plüzièr süjé : lagrandisman lanpir kolonial fransé, la société de plantation, épila ossi la trète, lésklavaj La Rényon (fig. n°14) ék cèt bann péi Losséan Indien (fig. n°15).

Fig. 14 : Lo shéga, danse bann Noir. Etienne-Adolphe d’Hastrel de Rivedoux ; Adolphe Jean-Baptiste Bayot. Rantr’ 1837 1847. Litografi.
Koléksyon Müzé Villèle
Fig. 15 : Landroi i vande zésklav Zanzibar. 1872. Léstanpe.
Koléksyon Müzé Villèle

– La kréasyon bann nouvo fon-la la-fé rantre lart kontanporin, par égzanpe, dann bann koléksyon müzé po amontre dé-sèrtin koté listoir lésklavaj, épi po fé konéte la kültir bann péi Losséan Indien ke la-pran part lo pëpleman La Rényon. Lo müzé la-ashète bann tablo la Tanzani k’i roprézante bien lo mouvman Tingatinga (fig. n°16) ; in bann déssin tipik la tradisyon Madhubani (réjion Bihar Nor d’ Linde) ; bann skültir zartist Makondé lo Mozanbik ; in koléksyon tiraj in bann foto ke Claude Dityvon la-fé kan li la-vizite Zanzibar ; bann zëv zartist té i vive sança té i travaïye La Rényon, çat Wilhiam Zitte, Antoine Du Vignaux (fig. n°17), Ann Marie Valencia, Marie-Chrystine Miara, Nelson Boyer…

Fig. 16 : Bann zésklav. Mohamedi Wasia Charinda . 1998. Peinture, laque.
Koléksyon Müzé Villèle
Fig. 17 : Bann min-amaré. Antoine du Vigneaux, 1992. Peinture acrylique, Pastel.
Koléksyon Müzé Villèle

– Lané 1993, po fini, lo müzé la-komanse sove lo rèst’ lo bann mashine, lo bann zouti lansien lüzine do-sik (fig. n°18) : toute ça té fané partou dessi lo domèn, sança la-trouvé kan in shantié réstorasyon la-déblèye lanplasman lansien létablisman. La-fé lo resansman lo matériel arkéolojik-la èk in fishié lidantifikasyon, in bann déssin, in bann foto. I prévoi po la fin d’ lané in gran kanpagn po restore dé-sèrtin zobjé koléksyon-la.

Fig. 18 : Bann zouti lété dann lansien lüzine Desbassayns. Olivier Rouchon, 1993. Foto.
Müzé Villèle

Bann zaksyon lo müzé po difüze la konéssanse

Bann zané 1990 apartir, lo müzé istorik Villèle la-ékipe ali konmkifo po assüre son misyon lédükasyon èk la transmisyon bann konéssanse. N’i dévlope arpa toute bann zaksyon lé prévü, la fasson d’ fèr po réalizé nonpli. Nou va jüst montre dé-troi diréksyon prioritèr.

– Laksyon kültirèl lo servisse édükatif èk lo personèl lakèy lé inportan : po fé la médiasyon èk bann marmaïy lékol, bann santr’ loizir ; po kréé bann zouti pédagojik ; po akèye bann lékipe zanségnan ; po ède la kréasyon.

– Ek son politik léspozisyon régulié, lo müzé i gaingne fé varié son propozisyon kültirèl ; kréé bann zouti po la refléksyon, po la konéssanse ; rande plüs rish son parkour müzéografik ; sirtou amontre plüzièr koté lésklavaj (reshèrsh bann zansète, la plasse bann fanm, kondisyon d’vie, lévokasyon la « cafritude »)…

– Mèm si navé pwin bonpé la plasse, la-gaingne aranje in léspasse po komanse organize in bibliotèk spéssializé prévü po dévlope füramezir. Dann bibliotèk-la néna sirtou d’ livr’ dessi lésklavaj, langajism, dessi la kültir bann péi Losséan Indien. Lané 2011, lo müzė la-gaingne bann livr’ ansien dessi Lèst Lafrik : bann rakontaj voyajër, bann témoignaj zésploratër, listoir bann misyon relijié.

– Anplüs la püblikasyon katalog bann lékspozisyon tanporèr, lo müzé istorik la-rouvèr, cèt ané, in lédisyon spéssializé, lo Collection patrimoniale / Histoire. Ça po difüze en gran bann konéssanse shérshër lünivérsité dessi la sossiété La Rényon. Lo müzé la-désside ossi porte atansyon la kalité èk la varyété bann doküman ikonografik ke bann zinstitüsyon patrimoine, zarshiv èk müzé La Rényon, la-ramassé. Lo promié livr’ la-sorti cé in létüde biografik fé par in listorien, Claude Wanquet : Henri Paulin Panon Desbassayns, autopsie d’un « gros Blanc » réunionnais de la fin du XVIIIèm sièk.

– Kan mèm lo müzé istorik lé konm in tanple k’i prézèrve lo passé, li fabrike ossi zarshiv po lavnir. La kréasyon in koléksyon odiovizièl (fig. n°19) i done la possibilité konsèrve lo bann gran moman la vie lo müzé, en mèm temps anrishir lo diskour muséografik sirtou lërk i amontre bann léspozisyon tanporèr, épila ramasse témoignaj bann zinformatër èk bann zarboutan la mėmoir, la konéssanse, lo kapab-fé.

Fig. 19 : Lansien lopital zésklav, salle audiovisuèl. 1996. Foto.
Müzé Villèle

– I konsülte régülièrman bann lünivèrsitèr, zistorien, zantropolog, bann lassossiasyon, shakèn dann son domèn konéssanse po travaïye dessi bann projé d’ reshèrsh lo Müzé de Villèle. Zot i forme in vré komitė siantifik, soman pa ofisièl, k’i travaïye en rézo.

– Avan ninportékèl projé kopérasyon i signe in konvansyon intèrnasyonal ék bann zinstitusyon kültirel dann péi Losséan Indien. Konmça mèm müzé istorik la-fé deu léspozisyon. In promié, dann müzé Sin-Jil-lé-O (fig. n°20), té i apèle Dominique Macondé, té in travaïy siantifik èk bann müzé nasyonal Mozanbik konm partenèr. Lanė 2010, la-fé in dézièm èk l’Institut Français de Pondichéry po amontre lo püblik indien lo bann lien rantr’ Linde èk La Rényon par listoir langajism.

Fig. 20 : Lésposisyon Dominique Macondé. Mozambique – La Réunion. Müzé Villèle, désanm 2006-septanm 2007. Daniel Auguste, 2007. Foto.
Müzé Villèle

Domèn-müzé, müzé-koléksyon, müzé l’économie de plantation, müzé po fé dékouvèr lo bann kültir ke la-produi lidantité la sossiété kréol, lo Müzé Villèle i doi trouve son shemin apartir toute bann lidantité-la. Jordi li amontre pa komkifo listoir lésklavaj. I fo li assüre plüs son vokasyon istorik-la.
Parlfète li tashe manièr mète en plasse in programe müzéografik konforme èk lo rol son bann batiman lavé. Konmça zot va gaingne amontre lo bann lonbraj zot listoir. Müzé-la lé pa lo sël landroi listoir La Rényon. Mèm si li revandike pa lo monopol, li rèste inn lo tėmoin, bien sür lo plüs inportan, po la mémoir lésklavaj.

Labitasyon DesbassaynsListoir labitasyon
Inprime
lo tèks en PDF
Partaje paj-la
dessi rézo sossial
   
Lotèr
Jean BARBIER

Conservateur territorial en chef du Patrimoine,
Musée historique de Villèle