Po lokazyon lo 20èm journé nasyonal po la mémoir lésklavaj, bann trète ék zot labolisyon, lo müzé istorik Villèle i rante dann ron lo mouvman #Patrimoines Déchainés la Fondation pour la mémoire de l’esclavage la-rouvér, po anlérize bann patrimoine angatüré ansanm lésklavaj.
Dann lané-la lo müzé i propoze demoun dékouve bann zëv lartisse Ann Marie Valencia la-fé lané 1999 po léspozisyon Aurélie, Betzy et les autres…

Coll. Musée historique de Villèle, inv. 2000.2.4
Ann Marie Valencia sé in pintre a-par, kissoi par rapor lépok sinonça la mode. Lo bann zëv Müzé Villèle i amontre po léspozisyon Aurélie, Betzy et les autres… (1999), i rofé majine anou lo drame in tan lontan té fine kashiète, lèrk bann fanm èk la natür té i vive dann larmoni.
Mémoir bann fanm… Bann fanm la-oküpe la propriété : Ombline Desbassayns (1755 – 1846), dan la dürté ; Céline de Villèle (1820 – 1896), dan la soumisyon ; Lucile (1901 – 1976) épila Pauline (1902 – 1990) de Villèle, dan lo sakrifisse.
Mémoir ossi bann fanm ni koné pa zot figür, lé toujour dessi bann papié fine joni lo bann doküman zarshiv dann in manièr klassé apëpré : in nom plito an-fantézi, in sossiété dominasyon la-désside doné par lü mèm ; in role, plito ordinèr, mésoman lé fé po rodir bien lanbianse lésklavaj ; i fé majine apëpré dann kèl létni li sorte, èk son bann rasine i koné pa tro-tro, sinonça i koné pa ditou, kél koté i sorte ; po fini, in valër komèrsial, po amontre inn rishèsse i fé onte ke jordi nou trouve plito faïy épila shokan.
La mémoir in passé pa tro loin mésoman i marke la souvnans. La mémoir in péyzaj aranjé, i transforme toultan dann in mayaj koton, kafé, zépisse èk kann…
Ann Marie Valencia i rofé in monde èk in pëp fanm, joli, tèlman joli lèrk zot lé po fé zot mové travay, çak zot navé po fé touléjour té po abime azot. Son bann zëv i kadote anou la doussër son manièr pinde dann in téknik abouti. Lintélijans néna dann son manièr rogardé, i amontre anou koman malgré lo bann figür lé marké akoz zot travaïy lé sitantèlman dür, zot néna in jolièsse po vréman. Malgré son tik-tak an délikatèsse, konm pétal in bann roz, i karèsse lo tablo an-toile kouvèr èk papié la soi kraz-krazé, lartis-la i rode pa la fassilité po antortiye nout léspri. Dann shak zëv-la néna in langajman artistik in pintre èk tout son gran poudvrésité, ranpli réspé èk la tandrèsse in fanm po bann fanm. Ann Marie Valencia i ardone anou dann son manièr fé rossorte lo joli in listoir an-doulèr la pankor done toute son bann sëkré, ansanm la koulèr son santiman.
Jean Barbier,
Konsèrvatër onorèr Müzé istorik Villèle
« In lané apré lot, mwin la fé labitüd èk bann landroi-la. Néna jist in ravine rantr’ mon latlié la Shapèl Pointü èk lo Müzé Villèle. Füramezir mwin la-lèsse la koulèr lo bann jardin, son lümièr èk son listoir toujour la-mèm, anvayi amwin. Jordi, mi ressan bien parkoman bann fanm-la èk zot listoir, la-kapaye amwin … »
Ann Marie Valencia (1950-2012)
Conception et réalisation Jean-Paul Dupuis